Μια ήρεμη απάντηση στο Netflix για την "μαύρη" Κλεοπάτρα
του Μενέλαου Μπαρδόσια
Προς όλους τους λάτρεις της ιστορίας: Σήμερα θα βουτήξουμε στη συναρπαστική ζωή μιας από τις πιο εμβληματικές γυναίκες στην αρχαία ιστορία, της Κλεοπάτρας της Αιγύπτου. Ωστόσο, αυτή την φορά δεν θα εξερευνήσουμε ξανά την ιστορία της. Θα αναφερθούμε σε ένα θέμα που συζητήθηκε έντονα όλα αυτά τα χρόνια και περισσότερο τις τελευταίες εβδομάδες: ήταν η Κλεοπάτρα λευκή ή μαύρη;
Η απάντηση δεν είναι τόσο ξεκάθαρη όσο θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί. Ενώ υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις που υποδηλώνουν ότι η Κλεοπάτρα ήταν ελληνικής καταγωγής και, επομένως, πιθανότατα είχε ανοιχτόχρωμη επιδερμίδα, η συζήτηση για τη φυλή της έχει επανέλθει τα τελευταία χρόνια λόγω της κυκλοφορίας της σειράς του Netflix "Cleopatra", όπου η πρωταγωνίστρια απεικονίζεται ως μαύρη.
Τώρα, είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε το ιστορικό πλαίσιο της αρχαίας Αιγύπτου. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ήταν μια διαφορετική ομάδα ανθρώπων, αλλά δεν ήταν μαύροι με τον τρόπο που συνήθως κατανοείται αυτός ο όρος. Ο πληθυσμός της αρχαίας Αιγύπτου αποτελούνταν από μια σειρά αποχρώσεων δέρματος, συμπεριλαμβανομένων ατόμων με πιο ανοιχτόχρωμους τόνους δέρματος, που θα ήταν πιο κοντά στην εμφάνιση με τους σύγχρονους κατοίκους της Μέσης Ανατολής ή τους Βορειοαφρικανούς. Αυτό σημαίνει ότι η Κλεοπάτρα, ως Αιγύπτια, πιθανότατα θα είχε παρόμοια χροιά.
Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η Κλεοπάτρα ήταν μέλος της δυναστείας των Πτολεμαίων, η οποία ήταν ελληνικής καταγωγής. Αυτό σημαίνει ότι θα είχε μικτή καταγωγή, με ελληνική και αιγυπτιακή κληρονομιά. Μερικοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι θα ήταν περισσότερο Ελληνίδα παρά Αιγύπτια, καθώς οι Πτολεμαίοι ενθάρρυναν τους επιμεικτούς γάμους μεταξύ τους και δεν παντρεύονταν τυπικά Αιγύπτιους.
Παρά την ανάμεικτη καταγωγή της, ορισμένοι υποστήριξαν ότι η Κλεοπάτρα ήταν μαύρη, αναφέροντας στοιχεία όπως το άγαλμα της θεάς Ίσιδας που θηλάζει το βρέφος Ώρος, το οποίο την απεικονίζει με σκούρο δέρμα. Ωστόσο, αυτά τα στοιχεία είναι περιστασιακά και δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον οριστικό προσδιορισμό της φυλής της Κλεοπάτρας.
Η συζήτηση για τη φυλή της Κλεοπάτρας έγινε viral με την κυκλοφορία της σειράς "Cleopatra" του Netflix, η οποία έβαλε μια μαύρη ηθοποιό, την Adele James, στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Ενώ η σειρά έχει επαινεθεί για το ποικιλόμορφο κάστινγκ της, ορισμένοι ιστορικοί επέκριναν την απόφαση να παίξει μια μαύρη ηθοποιό ως Κλεοπάτρα, αναφέροντας την έλλειψη ιστορικών στοιχείων που να υποστηρίζουν τον ισχυρισμό ότι ήταν μαύρη. Μάλιστα, ο αρχαίος ιστορικός Πλούταρχος, ο οποίος έγραψε για τη ζωή της Κλεοπάτρας, την περιέγραψε με «καθαρή, χλωμή επιδερμίδα» και «όμορφη επιδερμίδα». Ο Πλούταρχος έφτασε στο σημείο να την περιγράψει ως «εξαιρετική στην τελειότητα της ομορφιάς της».
Όλα αυτά τα στοιχεία είναι κάτι που σε ένα καλλιτεχνικό δημιούργημα μπορούν να προσπεραστούν, όχι όμως σε ένα έργο που θέλει να χαρακτηρίζεται ως ιστορικά τεκμηριωμένο. Η απήχηση που χρειάζεται ένα τηλεοπτικό δημιούργημα είναι δεδομένη και κατανοητή από όλους, άρα μπορούμε ως θεατές να αποδεχθούμε ορισμένες αποκλίσεις από την ιστορική αλήθεια με σκοπό να αγγίξει το έργο περισσότερους ανθρώπους. Όμως πέρα από αυτό, το βάρος της διασταύρωσης πέφτει πάντα στον θεατή. Βλέπει αυτά τα δημιουργήματα για να μάθει ιστορία ή απλώς για να ψυχαγωγηθεί μέσα από ένα παραμύθι με ιστορικές ρίζες; Γιατί στην πρώτη περίπτωση υπάρχει ένα πολύ βαθύτερο πρόβλημα. Οι τρόποι ιστορικής μελέτης είναι πολύ συγκεκριμένοι και σίγουρα, οι τηλεοπτικές δημιουργίες μιας ιδιωτικής πλατφόρμας δεν συγκαταλέγονται σε αυτούς.